"Maar je wist dit net nog!"
Het is een zin die je als ouder of leerkracht vast wel eens hebt uitgesproken. Je kind leek de stof te begrijpen, knikte bevestigend, misschien gaf het zelfs het juiste antwoord. En dan, vijf minuten later, lijkt het alsof alles verdwenen is. De informatie is als zand tussen de vingers geglipt. Frustrerend, voor jou én voor je kind. En vaak heeft dit alles te maken met het werkgeheugen.
Het werkgeheugen kun je zien als een soort tijdelijk kladblok in je hoofd. Daarin houden we even iets vast wat we nodig hebben om een taak uit te voeren. Stel je voor: je leest een zin. Terwijl je aan het einde van de zin bent, moet je je het begin nog kunnen herinneren om te begrijpen wat er staat. Of je hoort een instructie als: “Pak je schrift, maak som 4, en leg daarna je potlood neer.” Een kind moet dan die drie stappen onthouden én in de juiste volgorde uitvoeren. Dat gebeurt allemaal in het werkgeheugen.
In het dagelijks leven is het werkgeheugen dus voortdurend aan het werk, vaak zonder dat we het merken. Kinderen gebruiken het tijdens het lezen, rekenen, luisteren, praten, plannen, organiseren – eigenlijk bij bijna alles wat er op een schooldag gebeurt. Maar het werkgeheugen heeft een beperkte capaciteit. Als het te vol raakt, kan er niets nieuws meer bij, en raakt je kind de draad kwijt. Niet omdat het niet wil, niet omdat het niet oplet, maar omdat het systeem tijdelijk overbelast is.
Wanneer een kind op een vraag moet reageren, bijvoorbeeld in de klas, dan gebeurt er veel tegelijk. Eerst moet het zich herinneren wat er precies gevraagd werd. Daarna moet het in zijn hoofd zoeken naar de juiste informatie, die informatie vasthouden, combineren en tot slot omzetten in woorden of daden. Al die stappen doen een beroep op datzelfde werkgeheugen. Als ergens in dat proces een schakel wegvalt – omdat het geheugen al vol zit of de informatie te snel ging – stokt de reactie. Wat van buitenaf kan overkomen als ‘niet weten’ of ‘niet luisteren’, is van binnen misschien gewoon een overbelast werkgeheugen.
De ontwikkeling van dat werkgeheugen begint al jong, maar het groeit langzaam. Jonge kinderen hebben maar een klein werkgeheugen, en pas rond de leeftijd van zeven à acht jaar zie je vaak dat het wat groter wordt. Toch blijft het bij sommige kinderen kwetsbaar. Factoren zoals stress, vermoeidheid, prikkelgevoeligheid of zelfs hoogbegaafdheid kunnen invloed hebben op hoe goed het werkgeheugen functioneert. Ook bij kinderen met leer- of ontwikkelingsstoornissen zoals ADHD of dyslexie zien we vaak dat het werkgeheugen extra aandacht vraagt.
Gelukkig is er goed nieuws: het werkgeheugen is trainbaar. Niet per se door ingewikkelde software of dure programma’s, maar vooral door bewuste, dagelijkse ondersteuning. Denk aan spelletjes waarbij geheugen en aandacht worden gecombineerd, zoals memory of het bekende "Ik ga op reis en neem mee…". Of simpelweg door instructies op te breken in kleinere stappen en die visueel te ondersteunen met plaatjes of stappenkaarten. Door taken voorspelbaar en overzichtelijk te maken, help je het werkgeheugen lucht en ruimte te geven.
Als ouder kun je al veel betekenen door je kind te helpen informatie te ordenen. Laat je kind bijvoorbeeld hardop herhalen wat jij hebt gezegd, of bespreek samen de stappen voordat het aan een taak begint. Leerkrachten kunnen helpen door instructies helder en beknopt te formuleren, visuele hulpmiddelen te gebruiken en kinderen de tijd te geven die ze nodig hebben. En als professional is het belangrijk om met een ‘werkgeheugen-bril’ te kijken naar gedrag. Want achter ogenschijnlijke onoplettendheid of passiviteit kan een kind schuilgaan dat simpelweg even volgelopen is.
Dus de volgende keer dat je kind iets ‘vergeet’ wat het net nog wist, probeer dan niet te denken aan onwil of onoplettendheid, maar stel jezelf de vraag: Is het werkgeheugen misschien even op? En geef ruimte. Want met begrip, herhaling en de juiste steun, groeit ook dit kwetsbare stukje van het brein.
Reactie plaatsen
Reacties