Soms lijkt leren niet te lukken, hoe hard een kind ook zijn best doet. Het is frustrerend voor het kind, verwarrend voor ouders en soms een raadsel voor leraren. Een mogelijke verklaring ligt in het bestaan van cognitieve blokkades: onzichtbare hindernissen in het hoofd die de toegang tot leren belemmeren. Maar wat zijn die blokkades precies? Hoe ontstaan ze? En hoe herkennen we ze?
Wat zijn cognitieve blokkades?
Cognitieve blokkades zijn mentale obstakels die het denkproces verstoren. Ze zorgen ervoor dat een kind moeite heeft om nieuwe informatie op te nemen, te verwerken of toe te passen. Het gaat niet om onwil of luiheid, maar om een onbewuste belemmering in het cognitieve systeem. Deze blokkades kunnen zich uiten in concentratieproblemen, faalangst, vermijdingsgedrag of juist in overmatige controle en perfectionisme.
Hoe ontstaan cognitieve blokkades?
Cognitieve blokkades kunnen op verschillende manieren ontstaan. Ze komen bijvoorbeeld voor bij kinderen die moeite hebben met het leerproces omdat het hen intellectueel simpelweg niet lukt. Het tempo ligt te hoog, de stof is te complex, of de instructie sluit niet aan bij hun denkniveau. Deze kinderen krijgen regelmatig te maken met frustraties en negatieve ervaringen, waardoor ze hun zelfvertrouwen verliezen en blokkades opbouwen.
Aan de andere kant zijn er ook kinderen die juist bovengemiddeld intelligent zijn. Deze kinderen hebben vaak van jongs af aan weinig moeite hoeven doen om mee te komen. Wanneer ze dan op een later moment wél worden uitgedaagd, hebben ze vaak geen strategieën ontwikkeld om met die uitdaging om te gaan. Ook passen sommige hoogbegaafde kinderen zich aan de omgeving aan om “normaal” te lijken. Ze onderpresteren bewust of onbewust, waardoor hun werkelijke potentieel onder de radar blijft. De innerlijke spanning die dit oplevert, kan leiden tot cognitieve blokkades.
Hoe herkennen we cognitieve blokkades?
Cognitieve blokkades zijn niet altijd eenvoudig te herkennen, juist omdat ze zich intern afspelen. Toch zijn er signalen die kunnen wijzen op een blokkade:
- Een plotselinge terugval in prestaties
- Een kind dat zich extreem terugtrekt of juist storend gedrag vertoont
- Perfectionisme en angst om fouten te maken
- Weinig motivatie of weerstand tegen bepaalde vakken of opdrachten
- Overmatige zelfkritiek of uitspraken als “ik kan het toch niet”
Het is belangrijk om bij dit soort signalen niet alleen naar het gedrag te kijken, maar ook naar wat eronder ligt. Wat probeert het kind eigenlijk te zeggen?
De invloed op leerprestaties
Cognitieve blokkades kunnen een enorme impact hebben op leerprestaties. Een kind dat intern blokkeert, kan nog zo intelligent zijn, maar het potentieel wordt niet benut. Het vertrouwen in het eigen kunnen daalt, en zonder vertrouwen is leren bijna onmogelijk. Bovendien ontstaat er een vicieuze cirkel: de negatieve ervaringen versterken de blokkade, en de blokkade belemmert het leren nog meer.
Wanneer we deze blokkades tijdig herkennen en erkennen, kunnen we kinderen helpen om weer grip te krijgen op hun leerproces. Door veiligheid te bieden, passende begeleiding te geven en vooral goed te luisteren naar wat een kind nodig heeft, kunnen we ruimte creëren voor groei.
Hoe ga je om met cognitieve blokkades?
Het herkennen van cognitieve blokkades is een eerste stap, maar wat kun je vervolgens doen als ouder, leerkracht of professional? Hoe help je een kind dat vastloopt in zijn hoofd?
Voor ouders
Als ouder is het belangrijk om naast je kind te gaan staan in plaats van tegenover hem. Laat merken dat je ziet dat het moeilijk is en dat dat oké is. Druk op prestaties helpt zelden bij een blokkade – het zorgt vaak juist voor nog meer stress. Wat wel helpt, is veiligheid, vertrouwen en erkenning. Stel vragen als:
“Wat maakt dit moeilijk voor je?” of “Wat denk je dat je nodig hebt om dit te proberen?”
En wees je ervan bewust dat motivatie vaak pas terugkomt als het vertrouwen hersteld is.
Voor leerkrachten
In de klas betekent dit dat je verder kijkt dan het gedrag of de cijfers. Wat zie je achter het gedrag? Probeer de lat niet per se lager te leggen, maar anders. Differentiatie in aanpak kan wonderen doen. Sommige kinderen hebben behoefte aan meer structuur, anderen aan meer autonomie. Geef kinderen ruimte om op hun eigen manier te leren, en bied ruimte voor reflectie en het delen van gevoelens. Soms is het gesprek belangrijker dan de opdracht.
Voor professionals
Als coach, psycholoog of begeleider kun je helpen door woorden te geven aan wat het kind nog niet zelf kan benoemen. Cognitieve blokkades hangen vaak samen met overtuigingen als “Ik ben dom” of “Ik mag geen fouten maken.” Door deze overtuigingen zichtbaar te maken en te bevragen, ontstaat ruimte voor verandering. Daarnaast kun je ook ouders en leerkrachten ondersteunen in hoe zij kunnen aansluiten bij het kind, zodat de omgeving een veilige plek wordt waarin leren weer mogelijk is.
Reactie plaatsen
Reacties